भारतीय पैशांवर महात्मा गांधीचा फोटो का आला…

बीजनेस बातम्या / businessbatmya

मुंबईः 1  भारतात ब्रिटीश राजवटीच्या काळात सर्व आर्थिक व्यवहार ब्रिटिश चलनाचा वापर करून केले जात होते. स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतरही भारताने काही काळ ब्रिटिश चलन वापरणे सुरूच ठेवले. जसजसा वेळ निघून गेला तसतसे भारतीय चलनांमध्ये अनेक बदल झाले. राष्ट्रपिता महात्मा गांधी यांचे चित्र भारतीय चलनी नोटांवर आहे हे सर्वज्ञात सत्य आहे. पण तुम्ही कधी विचार केला आहे का की या आयकॉनिक फोटोने आमचा पैसा कसा मिळवला? चला कथेचा शोध घेऊया.Why did Mahatma Gandhi’s photo appear on Indian money?

हेन्री कार्टियर-ब्रेसन, मार्गारेट बोर्के-व्हाईट आणि मॅक्स डेसफोर सारख्या प्रसिद्ध छायाचित्रकारांनी अनेक प्रसंगी महात्मा गांधींची प्रतिमा कॅप्चर केली. तथापि, भारतीय चलनी नोटांवर त्याच्या दिसण्यामागील कथा अद्वितीय आहे. महात्मा गांधींनी भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात अपवादात्मक योगदान दिले आणि त्यांना राष्ट्रपिता ही पदवी मिळवून दिली. हे पाहता, भारतीय चलनी नोटांवर त्याची प्रतिमा असेल, असा अंदाज सर्वत्र होता. आश्‍चर्याची गोष्ट म्हणजे, गांधींचा फोटो स्वातंत्र्यानंतर लगेचच चलनी नोटांवर आला नाही; त्या महत्त्वपूर्ण बदलासाठी आम्हाला काही दशके वाट पहावी लागली.

आजपासून नियम बदलला आता आलं बर्थ सर्टिफिक, याशिवाय तुमचं… birth certificate

पण चलनी नोटांसाठी गांधींचा फोटो नेमका कुठे काढला होता? हे रेखाचित्र नाही; 1946 मध्ये काढलेला फोटो आहे. या फोटोमध्ये ब्रिटीश राजकारणी लॉर्ड फ्रेडरिक विल्यम पेथिक-लॉरेन्स यांच्यासोबत महात्मा गांधी उभे आहेत. हा विशिष्ट फोटो निवडण्यात आला कारण गांधी हसतमुखाने कॅप्चर केले गेले होते, ज्यामुळे ते चलनी नोटांसाठी योग्य पर्याय बनले होते. दुर्दैवाने, छायाचित्रकार आणि ही विशिष्ट प्रतिमा वापरण्याचा निर्णय घेतलेल्या व्यक्तीची ओळख एक गूढ राहते.

आता मोदी सरकार महिलांना देणार पैसे ते पण….नवरात्री होणार घोषणा?

1934 चा RBI कायदा याबद्दल काय सांगतो? बरं, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाचा चलन व्यवस्थापन विभाग चलनी नोटांची सामग्री आणि रचना ठरवण्यासाठी जबाबदार आहे. आराखडा अंतिम केल्यानंतर, या विभागाने केंद्र सरकार आणि रिझर्व्ह बँक या दोघांकडून मान्यता घेणे आवश्यक आहे. 1934 चा RBI कायदा नोटांच्या छपाईसाठी तपशीलवार मार्गदर्शक तत्त्वे प्रदान करतो. कायद्याच्या कलम 25 मध्ये असे नमूद केले आहे की “चलन नोटांची रचना आणि नोटांसाठी वापरण्यात येणारी सामग्री केंद्रीय मंडळाच्या शिफारसीनंतरच केंद्र सरकारद्वारे मंजूर केली जाईल.”

तर चलनी नोटांवर महात्मा गांधींचा फोटो कधी आला? महात्मा गांधींच्या 100 व्या जयंतीनिमित्त भारत सरकारने विशेष नोट जारी करण्याचा निर्णय घेतला. 1969 मध्ये भारतीय चलनी नोटांवर महात्मा गांधींच्या प्रतिमेचे हे पदार्पण झाले. भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे तत्कालीन गव्हर्नर एल के झा यांनी या उपक्रमाची देखरेख केली. नोट्समध्ये पार्श्वभूमीत सेवाग्राम आश्रमाचे चित्रण देखील होते. 1987 मध्ये महात्मा गांधींची प्रतिमा असलेल्या 500 रुपयांच्या नोटा चलनात आल्या.

Onion News कांदा लिलाव सुरु होणार नाही, आता कांदा चाळीत सडवायचा का?

स्वातंत्र्यानंतर लगेचच भारतीय चलन कसे दिसले? भारताच्या स्वातंत्र्यानंतरच्या काही महिन्यांत, आरबीआयने किंग जॉर्ज VI चे पोर्ट्रेट असलेल्या नोट्स प्रसारित करणे सुरू ठेवले. तथापि, 1949 मध्ये आरबीआयने एक रुपयाची नोट जारी केली, ज्यावर किंग जॉर्जची प्रतिमा उरली नाही. त्याऐवजी, त्यात भारतीय राष्ट्रीय चिन्ह, सारनाथ येथील अशोक स्तंभावरील सिंहाची प्रतिमा आहे. भारतीय चलनी नोटांच्या डिझाईनमध्ये अनेक वर्षांमध्ये अनेक बदल झाले आहेत आणि तुम्हाला RBI संग्रहालयाच्या वेबसाइटवर याबद्दल अधिक माहिती मिळू शकते.

किंग जॉर्ज यांच्या प्रतिमेच्या जागी महात्मा गांधींचा फोटो लावण्याचा निर्णय भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर घेण्यात आला होता. भारतीय नोटांची रचना या बदलाशी संरेखित करण्यात आली होती, जरी सुरुवातीला गांधींच्या चित्राऐवजी सारनाथ येथील अशोक स्तंभावरील सिंहाच्या प्रतिमेचा फोटो वापरण्यात आला. 1950 मध्ये, अशोक स्तंभावरील सिंहाची प्रतिमा असलेल्या दोन, पाच, दहा आणि शंभर रुपयांच्या मूल्यांच्या रिपब्लिक ऑफ इंडिया नोटा जारी करण्यात आल्या.

Tech आता तुमच्या टिव्हाला चॅनल बदल्यासाठी रिमोटची गरज नाही

कालांतराने, भारतीय चलनी नोटांवर भारतीय संस्कृती आणि वारसा जगाला दाखवण्यासाठी विविध ठिकाणे आणि प्राण्यांच्या प्रतिमा दर्शविण्यास सुरुवात झाली. वाघ, हरीण आदी प्राण्यांचा समावेश होता. 1970 मध्ये, नोटांवर शेतात काम करणाऱ्या शेतकऱ्याची प्रतिमा होती, जी कृषी क्षेत्रातील प्रगतीवर प्रकाश टाकते. 1980 मध्ये, दोन रुपयांच्या नोटेवर भारताच्या आर्यभट्ट उपग्रहाचा फोटो प्रदर्शित करण्यात आला होता, ज्यामध्ये विज्ञान, कला आणि तंत्रज्ञानाच्या महत्त्वावर जोर देण्यात आला होता. पाच रुपयांच्या नोटेवर कोणार्क मंदिराच्या चाकाचे चित्रणही होते. अशा प्रकारे, भारतीय चलनी नोटा कालांतराने विकसित झाल्या, आपल्या राष्ट्राची समृद्ध टेपेस्ट्री प्रतिबिंबित करतात.

व्हॅाटसअप चे डिझाईन बदलणार change the design of whatsapp

चलनी नोटांवर कायमस्वरूपी महात्मा गांधींचा फोटो लावण्याचा निर्णय कधी घेण्यात आला? 1990 मध्ये, RBI ने ओळखले की नोटांवरील पारंपारिक सुरक्षा वैशिष्ट्ये यापुढे पुरेशी नाहीत. डिजिटल प्रिंटिंग, स्कॅनिंग, फोटोग्राफी आणि झेरोग्राफी तंत्रज्ञानातील प्रगतीमुळे, RBI ला वर्धित सुरक्षा उपायांची गरज भासू लागली. यामुळे नोटांची पुनर्रचना करण्यात आली, ज्या दरम्यान महात्मा गांधींचा फोटो समाविष्ट करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. गांधीजींचा सार्वत्रिक दर्जा लक्षात घेता, या निर्णयाला व्यापक मान्यता मिळाली. 1996 मध्ये, भारतीय रिझर्व्ह बँकेने अधिकृतपणे अशोक स्तंभावरील सिंहाची प्रतिमा चलनी नोटांवर महात्मा गांधींच्या चित्रासह बदलली. आमच्या चलनाची अखंडता सुनिश्चित करून बनावटगिरीला प्रतिबंध करणे हा या बदलाचा उद्देश आहे.